Pan Tadeusz

Podkomorzy

Urząd ten za czasów rosyjskich już tylko tytularny, uprawniający jednakże do sądzenia sporów o granice dóbr szlacheckich.
Podkomorzy dochodzi sześćdziesiątki. O ojcu jego, wojewodzie nowogrodzkim wiemy, że opiekował się młodym Sędzią. W młodości wojewodzic z oszmiańskiego powiatu słuchał astronomiji przez dwa lata na Uniwersytecie Wileńskim za rektoratu Poczobuta. Poznał tam też Jana Śniadeckiego. Jest najstarszy wśród gości Sędziego, stąd najwyższe brał miejsce za stołem. Musi mieszkać niedaleko, skoro wysyła służbę do swego dworu po psy gończe, Sprawnika i Strapczynę (to nazwy rosyjskich hierarchii urzędowych, trzeba było odwagi, żeby tak nazwać psy). Dopóki siedząc za stołem dzwoni w tabakierę (dar króla Stanisława dla ojca Podkomorzego) i przemawia, jest jednym z wielu w poemacie chwalców przeszłości. Prawdziwy temperament pokazuje w scysji z Hrabią:

Zerwał się mówić, pierwsze słowo niewyraźnie
Mleł w ustach, aż przez zęby wyleciało: „Błaźnie!
Grafiątko! ja cię... Tomasz, karabelę! Ja tu
Nauczę ciebie mores, błaźnie! Daj go katu!
Względy, urzędy nudzą, uszko delikatne!”

(V, 380 – 384)

Prawdziwą zaś klasę pokazuje Podkomorzy po bitwie z jegrami, kiedy doprowadza do poddania się resztek sił rosyjskich, a następnie przekonuje szlachtę do natychmiastowej ucieczki za Niemen i własne środki oddaje do dyspozycji uciekających.
Z chwilą wkroczenia wojsk napoleońskich zostaje obrany marszałkiem konfederackim powiatu nowogródzkiego. On dokonuje też aktu pośmiertnej rehabilitacji Jacka Soplicy wobec mieszkańców okolicy. Ostatni co tak poloneza wodzi.

Jerzy Trela – Podkomorzy

Na początku byłem nieco przestraszony – tyle miałem wyobrażeń na temat tego Podkomorzego, co to poloneza wodzi. Ale to jest normalne w tym zawodzie: człowiek z roli się cieszy, i zaraz martwi, czy podoła. Wiadomo, że są w „Panu Tadeuszu” postaci ważniejsze: Tadeusz, ksiądz Robak, Gerwazy, Hrabia, ale Podkomorzy to jest taka postać–legenda. Jest jakimś znakiem, symbolem polskiej natury, polskiej tradycji, polskiej historii.