Pan Tadeusz

Protazy Brzechalski

Woźny trybunalski w stanie spoczynku. W przeszłości, jak inni woźni, wybrany uchwałą trybunalską lub sądową, roznosił pozwy, zdawał w sądzie relacje; wiele czynności (np. licytacje) nie miały charakteru prawnego, jeżeli nie było przy nich woźnego. Protazy żyje swoją „woźnieńską” przeszłością. Dzień kończy lekturą ukochanej książki – wokandy trybunalskiej

...tam rzędem

Stały spisane sprawy, które przed urzędem
Woźny sam głosem swoim przed laty wywoływał
Albo o których później dowiedzieć się zdołał.
Prostym ludziom wokanda zda się imion spisem,
Woźnemu jest obrazów wspaniałych zarysem.

(I 872 – 877)

Daje wszelako wiele dowodów na to, że nie jest tylko staruszkiem, dożywającym swoich dni na łaskawym chlebie u Sędziego. Wystarczy wspomnieć jego upór w organizowaniu wieczerzy w zamku, wbrew zakazowi Sędziego, i cały przebieg akcji dostarczania pozwu sądowego Hrabiemu. W trakcie zajazdu zmuszany przez Gerwazego od ogłoszenia intromisji Hrabiego do zamku i dworu Sopliców:

...cum gais, boris et graniciebus,
Kmetonibus, scultetis et omnibus rebus
Et quibusdam alijis.

(VIII, 733 – 735)

Woźny zdobywa się nie tylko na protest, ale i brawurową ucieczkę przez kapustę w konopie. Nie wiadomo też, jak rozstrzygnęłaby się bitwa z wojskiem rosyjskim, gdyby nie wspólne z Wojskim, ochmistrzynią i kuchcikiem zwalenie sernicy.

W filmie Protazego gra Marian Kociniak