Pierwsze recenzje "PANA TADEUSZA"
W tem to dziele narodowość polska nigdy nie umrze.
Julian Ursyn Niemcewicz, zwany "człowiek-Polska"
Bardzo piękny poemat - podobny do romansu W. Scotta, wierszem napisanego. Dom szlachcica - maluje się wybornie, heroina poematu, choć gęsi pasie, ma jakąś w sobie świeżość dawnych opisów, coś dziwnie zachwycającego prostotą... Wiele opisów miejsc - nieba - stawów - lasów jest mistrzowską ręką skreślonych. Natura cała żyje i czuje. Poemat raczej żartobliwy niż smutny, a jednak często z najweselszych miejsc smutek ujmuje człowieka.
Juliusz Słowacki w liście do matki (1834)
Jednak się przed tym poematem wali
Jakaś ogromna ciemności stolica;
Coś pada... myśmy słyszeli - słuchali:
To Czas się cofnął i odwrócił lica,
By spojrzeć jeszcze raz... na piękność w dali,
Która takimi tęczami zachwyca...
Takim różanym zachodzi obłokiem...
Idźmy... znów czasu Bóg... postąpił krokiem.
Juliusz Słowacki, "Beniowski", Pieśń VIII
To dzieło jedyne w swoim rodzaju - lepsze od "Monachomachii", komiczne, pełne życia narodowego, polskiego, dzieło polskie całą gębą, narodowe, wiejskie, szlacheckie - "Don Kichot" polski - dowód niezbity wielkiego geniuszu. Wszystko tam się znajdzie: wady i zalety Polski, natura polska, uczucia nasze wzniosłe i śmieszności bez liku - rewolucje nasze, sejmiki, szlachta stara i młode generacje, jakobiny i doktrynery - wszystko, wszystko z taką prawdą oddane, z taką prostotą, że aż strach bierze.
Zygmunt Krasiński w liście do ojca (1834)
Uniesienia za Mickiewiczem są przesadzone [...] Czyliż Mickiewicz w swoim najnierozumniej wysławionym "Tadeuszu" nie wynurzył niejako barbarzyńskiej nienawiści ku umysłowemu ruchowi i rozwinięciu Polski.
"Demokrata Polski" (1838)
"Litwo! Ojczyzno moja!" Prawdziwie dziwne to poety roztargnienie, jakiemu żaden Polak nie uwierzył i nie uwierzy. Nie masz u nas żadnego, co by nie wiedział, że ojczyzną twórcy "Grażyny" i "Wallenroda", dla której on od pierwszej swej młodości ponosił więzienia, wygnania, i dziś cierpi tułactwo, jest nie ten lub ów kawałek Polski ale cała Polska. Nie mógłże to Mickiewicz zawołać: Polsko! Ojczyzno moja! Takim wyłącznym opasywaniem się litewszczyzną grzeszy on dwojako: nasamprzód, że mimo swej chęci wiedzy zasiewa śród braci kąkol prowincjonalizmu, i po wtóre, że swoim przykładem wciąga do tegoż młodszych pisarzy. Tym sposobem biedna Polska nie wyjdzie nigdy z rozbiorów.
Stefan Witwicki, "Wieczory Pielgrzyma".
[Utwór] choć często poetyckie barwy przybiera i wierszowaniem strojny, przecież nie chce uchodzić za poemat. Jest romansem obyczajowym, i jeszcze nie bardzo wglądającym w duszę człowieka, ale zatrzymującym się chętnie na powierzchni tej różnobarwnej społeczności szlacheckiej.
Stanisław Ropelewski, "Kalendarz Pielgrzymstwa Polskiego" (1841)
Zapewne, że ukochany Ojczysty P o e m a t N a r o d o w y "Pan Tadeusz" to jest poemat n a r o d o w y, w którym jedyna figura serio jest Żyd... Zresztą: awanturniki, safanduły, facecjonisci, gawędziarze i kobiet narodowych dwie:
1. jedna - Telimena: metresa moskiewska,
2. druga - Zosia: pensjonarka.
Cyprian Kamil Norwid, List do Józefa Ignacego Kraszewskiego (1866)
"Pan Tadeusz" nie był uważany za takie arcydzieło bez skazy jak dzisiaj, owszem, ulegał wielorakiej krytyce. Zarzucano mu nijakość głównego bohatera i uważano z nieukontentowaniem, że Mickiewicz w nim nawet przeciętny poziom ówczesnej młodzieży obniżył; zarzucano brak kobiet; uważano, że Jacek Soplica mógł był jaką polityczną zbrodnię popełnić, a nie koniecznie proste morderstwo; uważano, że zaściankowa szlachta jest skarykaturowana; podnoszono z przekąsem, że chłopom w tym poemacie tylko z łaski pańskiej dzieje się dobrze. Wielbiciele klasycyzmu byli zdania, że ten poemat ściąga poezję epicką na poziom tak niski, że na tym cierpi jej godność; a demokraci uważali, że jest on apoteozą szlachetczyzny i społecznego zastoju. "Wallenrod" stał wtedy daleko wyżej w opinii publicznej niż "Pan Tadeusz"
Zygmunt Kaczkowski, "Mój pamiętnik z lat 1833-43" (1899)
Copyright © Prószyński i S-ka SA 1999. Wszystkie prawa zastrzeżone